مقاله | صالح سجادی

شکایت نامه ملا محمد فضولی اولین اثر طنز ادبیات کلاسیک ترکی:

• شکایت نامه ملا محمد فضولی را میتوان اولین اثر طنز مکتوب در ادبیات ترکی قلمداد کرد که تمام خصوصیات یک اثر طنز تلخ و گزنده و اعترصی را در خود جای داده است. شکایت نامه در اصل یکی از پنج نامه ای ست که از فضولی بر جای مانده است و همانطور که از اسمش پیداست این نامه، شکوائیه ایست که فضولی به اسماعیل پاشا نشانجی صدراعظم سلطان سلیمان دوم نوشته است. ماجرا بدینقرار بود که اواخر حیات ملا محمد فضولی در دوران پیری وی از طرف دربار عثمانی یک مقرری ماهانه برایش تعیین میشود لیکن شاعر پیرما هر زمان جهت دریافت آن مقرری به خزانه مراجعت میکند خزانه داران از او سهم و رشوه  از مقرری طلب می کنند و هربار به نجوی وی را مورد آزار و اذیت قرار میدهند. فضولی نیز در نامه ای سراسر خشم و اعتراض ماجرا را به صدر اعظم توضیح می دهد. نامه به قدری تاثیرگذار بود که سطری از آن بر سر زبانها افتاد و تبدیل به ضرب المثل میان مردم شد. (سلام دادم نگرفتند که سلام رشوه نیست و ما جز رشوه نمیگیریم)

بخشی از شکایت نامه را بخوانید که با همان سطر شروع میشود:

سلام وئردیم- رشوه دئییل‏دیر، دئیه آلمادیلار.
حکم گؤستردیم- فایده‏سیزدیر، دئیه ملتفت اولمادیلار.
اگرچه ظاهرده صورت اطاعت گؤستردیلر، اما زبان حال ایله جمع سؤالیما جواب وئردیلر.
دئدیم:
ـ یا ایّها الاصحاب! بو نه فعل خطا و چین ابرودور؟
دئدیلر:
ـ متّصل بیزیم عادتیمیز بودور.
دئدیم:
ـ منیم رعایتیمی واجب گؤرموشلر. و منه برات تقاعد وئرمیشلر کی، اوقاف‌دان همیشه بهره‏مند اولام. و پادشاهه فراغت ایله دعا قیلام.
دئدیلر:
ـ ‌ای مسکین! سنین مظالمینه گیرمیشلر و سنه سرمایة تردّد وئرمیشلر کی، مدام فایده‏سیز جدال ائده‏سن. و نامبارک اوزلر گؤروب، ناملایم سؤزلر ائشیده‏سن.
دئدیم:
ـ ‌براتیمین مضمونو نه اوچون صورت بولماز؟
دئدیلر:
ـ زوائددیر، حصولی ممکن اولماز.
دئدیم:
ـ بؤیله اوقاف زوائدسیز اولورمو؟
دئدیلر:
ـ ضروریّات آستانه‏دن زیاده قالیرسا، بیزدن قالیرمی؟
دئدیم:
ـ وقف مالین زیاده تصرّف ائتمک وبال‏دیر.
دئدیلر:
ـ آغجامیز ایله ساتین آلمیشیز، بیزه حلال‏دیر.
دئدیم:
ـ حساب آلسالار بو سلوکونوزون فسادی بولونور.
دئدیلر:
ـ بو حساب قیامت‌ده آلینیر.
دئدیم:
ـ دنیادا دخی حساب آلینیر، خبرین ائشیتمیشیز.
دئدیلر:
ـ اوندان دخی باکیمیز یوخدور، کاتب‌لری راضی ائتمیشیز.
گؤردوم کی، سؤالیما جواب‌دان غیری نسنه وئرمزلر و بو برات ایله حاجتیم روا قیلماغی روا گؤرمزلر، ناچار ترک مجادله قیلدیم و مأیوس و محروم گوشة عزلتیمه چکیلدیم.
دئدیم من سنینم، دئدی اونو آلله بیلیر.
اونلار قارا مال کیمی‏دیر، بلکه اوندان دا آلچاق‏دیرلار…
.